تاریخچه منبت کاری

نوشته شده توسط Administrator در 30 بهمن 1390.

شاید بتوان آغاز تاریخ منبت کارى را زمانى دانست که نخستین بار انسان با ابزارى برنده، چوبى را تراشیده است. به استناد تاریخ، تعداد بسیار اندکی از اشیاء چوبی منبت کاری شده از دوران اولیه بشر به جا مانده است، زیرا چوب عمر زیادی نداشته و پس از مدتی نه چندان طولانی، بر اثر گرما، رطوبت یا سایر فعل و انفعالات، پوسیده یا بر اثر آتش سوزی تبدیل به خاکستر می شود.
قدیمی ترین نمونه منبت کاری شده، تندیس چوبی نیم متری معروف به «شیخ آل بلد» است که متعلق به 2500 سال قبل از میلاد بوده و در منطقه «کارناک» مصر در سال 1860 کشف شده است.

پیکره چوبی شیخ آل بلد مربوط به 2500 سال ق.م که در موزه قاهره نگهداری می شود

پیکره چوبی شیخ آل بلد مربوط به 2500 سال ق.م که در موزه قاهره نگهداری می شود


همچنین قدیمی ترین مجسمة جلوی کشتی که تا امروز محفوظ مانده، سر اژدهای خوفناکی است که بر روی کشتی «وایکینگها» قرار دارد. کشتی های بسیاری در کشور اسپانیا با کنده کاریهای مختلفی که از سینه تا انتهای کشتی را دربر می گرفت تزئین می شدند. در کتاب عهد عتیق نیز از مبلمان و اسباب و اثاثیه های چوبی منبت کاری یاد شده است. «میکل آنژ» و «دوناتلو»، قطعات چوبی بسیاری را برای کلیساها و قصرها کنده کاری کرده اند. گرینلینگ گیبونز، منبت کار انگلیسی آلمانی تبار، مجموعه نفیسی از کنده کاریهای زیبا برای پادشاهان انگلیس ساخته است. مهارت و استادی وی در زمینه منبت کاری گلها، شاخه و برگها و میوه ها، بی همتا بوده است.



سر چوبی اژدهای کشتی وایکینگ ها مربوط به 850 سال ق.م
سر چوبی اژدهای کشتی وایکینگ ها مربوط به 850 سال ق.م
یکی از شاهکارهای هنری گرینلینگ گیبونز

یکی از شاهکارهای هنری گرینلینگ گیبونز



در ایران نیز منبت کاری یکی از ارزشمندترین هنرهای سنتی بوده است. در میان آثار سنگی شوش و تخت جمشید، پاره ای کنده کاری ها روی چوب دیده می شود. در دوره ساسانى از رویه کوبی با نقش های هندسی و انتزاعی بر روی کلاف هاى چوبى منبت استفاده می شده است. بعد از ظهور اسلام و با توجه به گسترش ساخت مراکز و مساجد اسلامی، هنرمندان ایرانی جزو اولین کسانی بودند که تمامی توان و استعداد خویش را صرف تزئین مساجد کردند و به موازات هنر نمائی معماران، کاشی کاران، سنگ تراشان، گچ برها و منبت کاران نیز جذب فعالیت در این زمینه شدند و آثاری بسیار ارزنده ای را به وجود آوردند. از آن دوره انواع ضریح ها و منبرهای منبت کاری شده به جای مانده است.
قدیمی ترین اثر منبت موجود در ایران که متعلق به نیمه اول قرن سوم هجری است، یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است که در دوره عمر ابن لیث صفاری ساخته شده و دارای زیر سازی ای از چوب تبریزی بوده و روی آن با خلالهایی از چوب گردو و نقوش پر ضلع بسیار زیبایی زینت شده است.
اما اوج شکوفایی این هنر باستانی در میان صنعت گران در زمان صفوی بوده است . آثار این دوره در مراکز مهمی همانند مقبره های امامان یا منبرها، رحل های قرآن، دسته های خنجر، ستون های چوبی مساجد و زیارتگاه های اصفهان و قزوین به وضوح دیده می شود. نمونه دیگری از شاهکارهای آن دوره که اکنون دست نخورده باقی مانده است درب مدرسه شاه سلطان حسین صفوی و درب بسیار زیبای آرامگاهی متعلق به شاهزاده حسین از دوره شاه طهماسب قزوین است.
منبت کاری در حال حاضر همچون صنایع دستی دیگر، در گوشه و کنار کشور به خصوص در شهرهای اصفهان، شیراز، آباده، شاهرود، گلپایگان و تهران به حیات خود ادامه می دهد.