سبک های منبت کاری (طرح ها و سبک های منبت کاری)

نوشته شده توسط Administrator در 30 بهمن 1390.

سبک های منبت کاری (طرح ها و سبک های منبت کاری)

- منبت کاری سنتی ایرانی

این سبک از منبت کاری به علت قدمت زیاد در ایران، به نام منبت کاری سنتی ایرانی شناخته شده است. در این شیوه، عمق زمینه کم و در حدود 1 تا 3 میلی متر است که به ندرت تا 5 میلی متر نیز ممکن است برسد. روش کنده کاری در منبت کاری سنتی ایرانی به صورت نیمه عمیق (بارولیف) یا عمیق (اورلیف) است. قسمت های برجسته اختلاف سطح و بلندی کمی نسبت به هم دارند و حتی شیب ها و انحناهای سطحی نیز ملایم هستند.
شکل روسازی در این روش بستگی به منبت کار دارد و به همین دلیل در آثار هنرمندان سنتی کمی متفاوت است. اگر چه در این شیوه انحناهای سطح ملایم وشباهت کمتری به جزئیات طبیعت دارد، ولی در عوض سعی می شود در آن شیارها و بافتهای تزئینی زیادی بوجود آید تا طرح منبت پر کار تر جلوه کند.
نقوشی که عمدتا در این سبک اجرا می شود، بیشتر شامل نقوش سنتی ایران نظیر نقوش هندسی، ختایی، اسلیمی، مینیاتور، خوشنویسی و به ندرت اژدها، سیمرغ و شکارگاه است.

در اجرای طرح های منبت کاری سنتی ایرانی، از ابزار ظریفی به نام «چاقو منبت » استفاده می شود و اغلب از چوب درختانی چون گلابی، شمشاد، نارنج، فوفل، گردو، عناب و چنار استفاده می شود.

- منبت کاری فرنگی
این سبک منبت کاری در زمان قاجار از اروپا به ایران وارد شد. در حال حاضر بیشتر منبت کاران به ویژه مبل سازها با این سبک کار می کنند. البته برخی نیز این شیوه را با روش سنتی به طور همزمان به کار می برند. این شیوه اجرای حجم، معمولا از نوع نیمه عمیق (بارولیف) یا عمیق (اورلیف) است و عمق زمینه نیز زیاد و به چند سانتیمتر می رسد.
به خاطر ارتفاع زیاد کنده کاری در این نوع منبت کاری، می توان قسمتهای مختلف برجسته را با اختلاف سطح و ارتفاع زیاد ایجاد کرد. در این شیوه اگرچه معمولا اجزا منبت کاری درشت هستند ولی انحناهای سطحی با شدت زیاد اجرا می گردند و تا حد زیادی به طبیعت شباهت دارند.
نقوش مورد استفاده در این شیوه عمدتا نقوش انتزاعی خاص به نام برگ فرنگ و پیچک فرنگی است که شباهت زیادی به برگ کاهو و کلم دارد. این نوع منبت به وسیله انواع مغار انجام می شود. بهترین چوبها برای استفاده در این سبک منبت کاری گردو، راش، چنار و گاهی توسکاست.

- منبت کاری قالب سازی
منظور از قالب همان مهر یا قالب چاپ قلمکار است که ساخت آن در ایران سابقه طولانی دارد. برای ساخت این مهر، کافی است آن را به نحوی کنده کاری نمایند که تمام قسمتهای برجسته همسطح باشند تا به هنگام چاپ پارچه همه نقش مهر به صورت یکجا به روی رنگ و پارچه انتقال یابد. بنابراین، سبک حجمی «نیم برجسته» است و اصلا نیازی به روسازی ندارد.
قالب قلمکار معمولا با چوب گلابی ساخته می شود و کنده کاری در مقطع عرضی چوب به وسیله ابزارهایی شبیه به چاقو منبت انجام می گیرد. نقوش بکار رفته عمدتا سنتی وگاهی پرکار و گاهی دارای اجزای درشت است.

- منبت قلم زنی
منبت بسیار ریز و ظریفی است که به وسیله ابزارهای باریک و در حد سوزن به روی چوبهای خیلی فشرده انجام می شود.

- منبت معرق

نوعی منبت الحاقی به روی زیر ساخت است. برای اجرای این روش ابتدا بر اساس طرح، قطعاتی از چوب های مختلف دوربری و سپس جدا گانه منبت کاری می شوند و نهایتا طبق طرح در کنار هم به روی زیر ساخت چسبانیده می شوند.

- منبت مشبک
این نوع منبت با شبکه بری همراه است. معمولا برای اجرای این شیوه، ابتدا طرح رابه روی زیر ساخت منتقل می نمایند. سپس برخی یا همه زمینه ها را بریده خارج می نمایند تا کار مشبک شود انگاه به روی قسمتهای برجسته (متن) شروع به کنده کاری می نمایند. بدیهی است در این شیوه اگر نوع انحناهای حجم برجسته با شکل قسمت مشبک هماهنگ باشد، طرح از زیبایی بیشتر برخودار خواهد بود.

- منبت تیشه ای
نوعی منبت درشت است که اجزای کم کار و "زیر و رو اندازی" و "رو سازی" خفیف دارد. این منبت با تیشه نجاری و بدون پرداخت و ریزه کاری انجام می گیرد.

- منبت سایر مصالح تکمیلی
گاهی در ترکیب آثار چوبی، مصالحی مثل صدف و عاج نیز به کار می رود. در این مورد، برخی استادکاران این مصالح را کمی ضخیم تر در نظر گرفته و آنها را به وسیله سوهان تراش داده و منبت کاری می کنند.